1. Ordonnantie inzake het gebruik van de gemene weiden (Orthen 1609)

Alsoe die gemeyne naeburen ende ingesetenen der prochie van Orthen onder t vrydom deeser stadt geleghen veele jaeren henne huysen ende goederen aldaer(duer de voorleden inlantsche oirloghen) hebben moeten abandonneren ende verlaten waervan sommige van de selven nu seeckeren tyt geleden overmits den tegenwoirdighe Treffne aldaer wederom hebben beginnen huysen te bouwen ende haere residentie met haeren familien ende beesten te nemen. Maer om dat een yegelyck aldaer wederom metter woone comende hem voortaen soude hebben te reguleren zyne beesten ende vee alsoe op syn eyghen te voeden ende onderhouden, dat die geerffde aldaer daer deur gheenen schade en geschiede in haere cooren, weyden ende hoybeemden. Ende omme by goeden tyde daerinne te versien en soe veel mogelyck oirdre gestelt te worden behoiren: soe is onderlinghen by den voors. gemeynen naebueren (aldaer onlancx haere fixe domicilie genomen hebbende by voorgaende advys van mynen heere schouteth ende schepenen deeser stadt geraempt ende geordineet dt men ten effecte voirs. vuyten voirs. inwoonderen ende effectuele residenten aldaer sal kiesen ende stellen twee geswoorens, die welcke volgens haeren eedt die sy gehouden sullen zyn te doen aen handen van mynen heere de hoochschouteth voirs. haer uyterste neirsticheyt ende devoir sullen doen (sonder yemanden te respecteren) dat yegelyck zynen beesten soe huede ende gade slae, dat se niemant enighen schade en doen ende dat op alsulcke boeten ende breucken by den geenen contrarie doende reelycken te verbueren gelyck daertoe van ouden tyden gestatueert zyn. Te weten dat men voor elcke beeste tsy peirt, koeye, oss ofte vercken toebehoirende aen yemanden binnen der voirs prochie stedevast woonende in yemants schade geloopen synde gehouden sal zyn te betaelen boven den schade die deselve beeste soude mogen hebben gedaen den ouden ban ofte schot van eenen stuyver, maer vreemde beesten de inwoonders aldaer niet toebehoirende twaere peirt, koeye, oss ofte vercken diemen sal bevynden yemanden ennighen schade gedaen te hebben sullen gehouden zyn(boven de voldoeninge van den schade) die de voirschreven vreemde beesten souden moghen hebben gedaen te betaelen elcke der voirs. beesten den ban oft schot van seven stuyvers en de dat soe dickmaels als die selve beesten in iemants schaede by den vs. geswoorens sullen worden bevonden. Hiertoe espresselyck verbiedende dat niemant van der voirs. inwoonderen van Orthen voirschreven hem en sal vervorderen enighe vreede beesten aen te nemen om die onder tdexsel van zyn eygen beesten op ter gemeynten aldaer te weyden. Op ten poene ende verbuerte van drye ponden vlaems verdeylt te wordden in dryen, deen derdendeel tot prouffyt van den heere, dander derdeel voorden aanbrenger en de tresterende derdendeel totte reparatie van der vervallen kercke van Orthen voirs. Ende dit al by provisie ende tot dat in t gene voirs. anders sal worden versien ende geordineert. Aldus gedaan ende geconcipieert by den gemeynen naebueren ende inwoonderen der voirschreven parochie van Orthen, sonder dewelcke haer onmogelycken is hen in haere begonnen residentie te mainteneren ende by mynen heeren den hooghschouteth ende schepenen der vs. stadt van Shertogenbosche geapprobeert ende geratificeer opten  

Bron: SA Den Bosch Archief van de schaarmeesters van Orthen 2 maart/april 1609

 

2. Ordonnantie inzake het weiden van vee (Orthen 1610) 

Opten 22 mert anno XVIc ende thien zyn met malcanderen vergadert geweest dmeestendeel ende de principaelste naebueren des dorps van Ortten ter saecken ende om met malcanderen te spreecken van de gemeynte ende andere saecken den gemeynen dorpe aengaende. Ende alsoo de voors. gemeynte dese oorlochsche tyden door octroye van den hove van Brabant by den naebueren daertoe geimpetreert altyt openbaerlycken verhuyert is geweest om met de penningen daervan gecomen te betaelen alle commeren ende lasten die seer veele opt voors. dorp waeren staende ende daervoor de principaelste van den naebueren verobligeert waeren. Ende soo men nu tot Ortten wederom sall moogen woonen ende tymmeren daerover gehouden moet wordden goede ordonnantie ende policye om alles te brengen in staete dat den eenen naebuer van den anderen nyet beschadicht en wordt. Oock dat de schamele nabueren de machte nyet hebbende ennyge parchelen der gemeynten te huyren deselve mede souden gebruycken als andere hebben alsoe met consent van deee ende des anders geslooten ende geaccordeert dese naevolgende articulen ende conditien. Dats te weten dat de geene hebbende in de parochie van Ortten ennighe hoffsteden ende daarop tymmeren off laten tymmeren sullen vry hebben ende genyeten elck twee schaere weyen op de voors gemeynte van Ortten sonder yet daervoor te betaelen ende soo yemans gelieft mach noch eene schaere daerby op de gemeynte doen, voor welcke dordde schaere men betaelen sall vyff gulden tot proffyte van den dorpe ende dat voor den tyt van vyff naestcomende jaeren om voorts daermede uyt hunne lasten te coemen, te betalen Sinte Marten of Corsmisse daernae well betaelt aen den geenen dies last hebbende. Ende sal men de gemeynte voor halff mey nyet moogen beschaeren op peene van geschut te wordden ende inne het bescharen te doene soe nae recht ende equiteyt bevonden sall worden te behooren. Ende sall nyemant van den naebueren moeghen weyen dan syn selffs beesten off aen nyemanden ennighe schaeren moegen overlaeten. Ende off gebuerden dat yemant van den naebueren aen naemen ennige vreemde luyden beesten ende op de gemeynt brocht om te weyen ende men sulcx vernemen can sall deselve verbueren eenen peene van achtien carolus guldens gelyck met consent van mynen heeren schepenen ende hoochschouteth deser stadt Shartogenbossche daerop gestelt is betaelt te wordden deenen derddendeel ten prouffyte van den voors. mynen heere schouteth het tweede derddendeel tot behoeff der kercke van Ortten ende het derdde derddegedeelte ten prouffyte des dorps voors. ende datelycken over sulcx te wordden geexecuteert onder ennige rechtvorderinghe daeromme te dorven doene. Ende en sall nyemant op de gemeynte moeghen brengen ennighe beesten om te weyen ten sy deselve tot Ortten voors. hebben ennighe hoffsteede om te tymmeren oft te betaelen ende in ostagie te stellen voor elcke beste vyff gulden ende want deselve in den somer anno XVIc ende elff tot Ortten metter woone coemen, sal men hem deselve vyff gulden wederomme geven en de gemeynte genyeten off gebruycken als andere. Ende sall yegelyck de voors. vyff gulden schuldich syn te betaelen soe haest de gemeynte sall wesen beschaert maer inne dyen alsulcke in den somer anno XVIc ende elff tot Ortten nyet metter woone coemen ofte ennighe hofsteede cryghen sullen daernae de gemeynte nyet meer moegen gebruycken ter tyt ende wylen toe sy ennig hoffsteden hebben off tot Ortten metter woone comen. Ende sullen oock geenen schaepen oft gansen op de gemeynte moegen brengen om te weyen op peene van geschut te wordden. Van gelycke sullen geene beesten off perden moeghen weyen op ennighe straeten bynnen den dorpe voors. Offte syne vercken moeghen laeten loopen all op peene van geschut te wordden ende te betaelen den schaede die oversulcx ennichsints soude moeghen geschieden tot seggen van goede mannen des verstant hebbende. Oock sal ygelyck van den naebueren gehouden syn syne beesten allen avont op te haelen van der gemeynte ende nyet eer dan smorgens wederom uyt te brengen op de gemeynt voors. Ende off snachts ennighe beesten (egeneen beesten uytgescheyden)op de gemeynte ofte op te straeten bynnen den dorpe voors. bevonden wordde, sal men deselve moegen schutten ende te betaelen allen de beschadicheyt die alsulcke beesten souden moeghen hebben gedaen tot seggen van goede mannen. Ende alsoo men geenen goede ordonnantie off policy can onderhouden ten sy daertoe gestelt wordden ennighe van den naebueren bequaem synde tot burgemeester en de regeerders des dorps voors soo nnen voortyden nae ouder gewoente altyt gestelt syn geweest die op alles opsicht moogen nemen om 't selve dorpe te moegen regeren ten meeste prouffyte. Daertoe de gemeyne naebueren presenteren en nomineren Aert Geris tot burgemeester Goosen Goossens den oude ende Willem Jorissen als regeerders die welcke gehouden ende schuldig sullen syn te doene eet van getrouwicheyt ende sullen verbonden syn te dienen een geheel jaer aff te gaene ende nyeuwe te verkiesen in den hoochtyde van Corsmisse en soe voorts van jaere tot jaere vervolgende. Versoeckende dat de selve daertoe by den heere sullen werdden gecoren ende geordineet. Degeene soe hier ondergeschreven staen hebbende hoffsteeden in den prochie van Ortten

Bron: SA Den Bosch Archief van de schaarmeesters van Orthen 2 ls 22-3-1610 <

 

3. Ordonnantie inzake het gebruik van de gemene weiden (Orthen 1635)

Copie eener ordonnantie van burgemeesters en regeerders van Orthen voor het bescharen der gemeente aldaar dd 11 july 1635 met de daerop door schepenen van 's Hertogenbosch verleende Ordonnantie poenaal dd 20 july 1635, geannexeerd aan de minute eener acte van bewaargeving den 15 february 1867 gepasseerd voor den te s Gravenhage residerende notaris W.J. Eikendal  

Ordonnantie geraempt by de borgemeesters ende regeerders van den gehuchte van Ortthen nopende het beschaeren der gemeynten aldaer alles op welbehaegen van myn ed. ende eerwaarde heeren schouteth ende schepenen der stadt van 's Hertogenbossche daeronder t voorscreven gehucht is resorterende.

Alsdoo by experientie nu eenige jaeren herwaerts bevonden is dat sommige van de gequalificeertste naebueren int aencomen van den somer groote meenichte van beesten als perden, runderen ende verckens in andere dorpen incopen ende daermeede de gemeynte beschaeren ende in den grondt afweyden, die sy int uytgaen van den somer wederom vercopen jae sommige ooc onder pretext van coop verscheyde beesten aannemen ende op de gemeynten weyden ende alsoo in effect met het gewasch der gemeynten haer coopmanschap ende handel dryven tot merckelyc achterdeel ongerieff, verdruckinge ende beschaedicheyt van de goedwillige naeburen ende sonderlinge van de schaemele aldaer om waerinne nae behooren ende in equiteit versien te worden soo is op advoy ende welbehagen als voor dienstelyck ende nootsaeckelck bevonden geraempt ende geordonneert te worden dat van nu voortaan nyemant van den naebueren eenighe beesten tsy peerden koeyen runderen calver oft verckens op de voorscreven gemeynten en souden mogen schaeren oft weyden als syn eygen aengevoede beesten oft die hy ten minsten eenen geheelen wynter te voorens heeft in dominie op stall ende in voeder gehadt oft emmers naemaels van wil is aen te houden oft selver tot synen ende syns familie behoeff te slachten waer over een ider soude gehouden syn ten versuecke van den borgemeesters hem onder eede t'expurgeren op peene dat van elcke beeste soe dickmaels die contrarie deser ordonnancie op de gemeynte bevonden werdt reelyck ende metter daet zal worden verbuert eenen peene van ses caroligulden te deylen in dryen d'een voor den heere, tweeden voor den aanbrenger ende het derde voor de voorscreven schaemele gemeynte oft andersints soo de voorgeruerde heeren sullen believen ende goet te duncken. Actum 11-7-1635 (geapprobeerd 20-7-1635)

Bron: SA Den Bosch Archief van de schaarmeesters van Orthen 5 ls 15-2-1867 (20-7-1635)

 

4. Resolutie inzake het brandmerken van te scharen vee (Orthen 1779)

Den 22 april is met meerderheyt van stemme geresolvert om alle de beeste en paerde die op de Orthense gemeente werden geschaert om ze te late brande met de letter A en de welke beeste ongebrant op de gemeente bevonden worde wort ider ingeseten gepermiteert om de selve beeste na de Ortese schutscooy te brenge en daer het schot voor te profiteren en het beest aen de schaermeesters bekent te make en besonderlyk soo werden alle de schaermeesters gelast om daer goede toesigt toe te drage datter geen ongebrant vee op de gemeente loopt.

Bron: SA Den Bosch Archief van de schaarmeesters van Orthen 1 f 2 22-4-1779

 

5. Resolutie inzake het aanbesteden van werken door de schaarmeesters (Orthen 1779)

En wort ook wel besonderlyk door de nabure goet bevonde als dat geen schaermeesters de welke het ook soude moge wese om geen gemyn werk selff te moge make off door een ander te laten maken als het meerder quaem te belopen als ses gulden soo sulle de schaermeesters gehoude syn het selve werk publiek met ront te segge aen nabure van Orte aenbestede.
Als by tyt van hoog water soo sulle de schaermeesters moge werke soo het by al ordentelyk sal behooren. Is geaccordeert voor nabure den 22 april 1779.

Bron: SA Den Bosch Archief van de schaarmeesters van Orthen 1 f 3 22-4-1779

 

6. Conceptreglement inzake de schaarmeesters van Orthen (1794)

Is door schaarmeester in de vergadering aan de presente nabuuren voorgestelt het volgende.

Alzoo door Willem Jonkergouw en Martinus Jonkergouw inwoonders des dorps en parochie Orthen onder de vryheid der stad s'Hertogenbosch gehoorende, zoo voor zig zelfs als mede in naam en van wegens verscheyde ingezeetenen van Orthen request aan de edele wel agtnaate heeren schepenen, gezwoorens en raaden der hoofdstad s'Hertogenbosch was gepresenteert en daar by verzogt, dat het hun edele wel agtbaare behaagen mogt zeekere daar by verhaalde poincten ten aanzien des dorps Orthen vast te stellen en te ordonneeren en welk request by resolutie van hun edele wel agtbaare gesteld zynde in handen van de heeren hyn ed wel agtbaare gecommitteerden tot de privilegien, welgemelde heeren gecommitteerden daar op hebben gerequireerd het belang van L. Hagelaars cum suis, zoo is men onderling by gehouden vergadering de nubuuren van Orthen voornoemt overeengekoomen over de navolgende poincten en articulen.

Art 1

De nabuuren van Orthen na behoorlyk rondseggen vergaderd zullen jaarlyks met nieuwejaar by meerderheid van stemmen drie schaarmeesters kiezen, een tot opperschaarmeester en twee tot onderschaarmeesters om een jaar lang te dienen en te regeeren, welke den behoorlyken eed in handen van den her officier in 't collegie van heeren scheoebeb zullen afleggen en van welke de opperschaarmeester het boek of den ontvang en uytgaaf houden, hebben en doen zal als van ouds.

Art 2

Dezelve drie schaarmeesters zullen byzonder agt slaan en toezigt houden op het beschaaren der gemeente en ten dien eynde alle jaaren in de maand april vergadering van nabuuren beleggen om als dan te delibereeren en te stemmen over het schaaren der gemeente.

Art 3

De drie schaarmeesters zullen alle jaaren op St. Jan of een dag voor of na St. Jan het vee op de gemeente nazien en ten dien eynde vooraf behoorlyk laaten rondzeggen, dat ieder op dien dag zyn vee moet aanwyzen of dat zy anders voor fout zullen aangemerkt worden.

Art 4

Wanneer in 't vervolg een zoon of dogter trouwen en by hun ouders blyven inwoonen zal er tesaamen voor dat huyshouden maar een schaar getrokken worden en zullen niet apart mede schaaren voor dat zodanige getrouwden een huyshouden op hun zelven hebben en apart een huys bewoonen.

Art 5

Desgelyks zullen geen ongetrouwden in het vervolg mogen mede schaaren, tenzy zoo als in t voorige art. vermelt is een huyshouden op zig zelven hebben en een apart huys bewoonen.

Art 6

Niemand die in t vervolg van elders in Orthen zal koomen en aldaar alleenlyk een kamer of een kleyn gedeelte van een huys huuren zal op de gemeente mede mogen schaaren naardien zulks gelegenheid geeft dat veele minvermoogende in Orthen koomen.

Art 7

Ider der nabuuren zal een vierde op zyn eygen schaar mogen aangeschreeven worden waar voor betaalt zal worden drie guldens dog men zal zelve niet aan een ander mogen overgeeven.

Art 8

Men zal op de gemeente van Orthen geen beesten of paarden mogen weyden dan die aan de nabuuren van Orthen toebehooren.

Art 9

De drie schaarmeesters zullen ten kosten der gemeente voor geen hooger som in daggeld mogen laaten werken dan voor ses gulden, maar zullen al wat hoger zoude loopen voor en onder de nabuuren moeten bestellen uytgezonderd in geval van watersnood of wanneer anders by meerderheid van stemmen van de nabuuren mogt worden goedgevonden.

Art 10

De drie schaarmeesters zullen jaarlyks in de maand van mey aan de nabuuren daartoe behoorlyk van te vooren tot een vergadering byeengeroepen als van ouds doen rekening, bewys en reliqua van hunne adminstratie.

Art 11

De kosten ter deezer zaake gereezen en nog te reyzen, zoo van practizyns als by de magistraat en zoo die door voorzeide Willem en Martinus Jonkergouw, als die door L. Hagelaars cum suis gemaakt zyn of nog gemaakt zullen moeten worden, zullen van gemeentens wegen betaald en in de rekening van de schaarmeesters voor uytgaaf gebragt en geleeden worden.

Art 12

Op allen deezen zal worden verzogt de approbatie en confirmatie van de edele wel agtbaare heeren schepenen, gezwoorens en raaden der hoofdstad s'Hertogenbosch en ten dien eynde deeze op behoorlyk zegel geschreeven door L. Hagelaars cum suis mitsgaders door Willem en Martinus Jonkergouw mede in naam en van wegens de hun gequalificeert hebbende ingezeetenen ondertekend, aan de heeren hun edele wel agtbaare gecommitteerden tot de privilegien overgegeeven met verzoek, dat gunstig gelieven te effectueeren, dat in plaatze van dispositie op de requeste door Willem en Martinus Jonkergouw aan hun edele wel agtbaare gepresenteerd, approbatie en confirmatie op deeze worde verleend.

Actum Orthen den etc.

Waar op gedelibereert zynde is by de nabuuren goedgevonden en verstaan zig met het voorenstaande te confirmeeren en hebben dezelve ten blyke van dien deeze eygenhandig onderteekend.

Bron: SA Den Bosch Archief van de schaarmeesters van Orthen 1 f 1-1-1794

 

 

7. Reglement tot betere administratie en directie der gemeente en den dorpe of parochie van Ortten onder de vrydom dezer hoofdplaats 's Hertogenbosch 25 juny 1794

art 1

De opgezeten van Ortten zullen in eene vergadering by behoorlyke convocatie op rondzegging drie dagen te vooren daartoe belegd jaarlyks in het begin van de maand december by meerderheid van stemmen benoemen zes personen en die nominatie voor den 16e der zelver maand overgeven aan heeren schepenen dezer stad om daar uit binnen acht dagen te worden verkozen drie schaarmeesters als van ouds en wel een tot opperschaarmeester of borgemeester en twee tot onder schaarmeesters of regenten om een jaar lang van den eersten january tot den laatsten december eerstvolgende in die kwaliteit te fungeren en welke voor den aanvang van hunnen bediening den behoorlyken eed aan handen van den heere officier en het college van heere schepenen zullen moeten afleggen en van welke de opperschaarmeester of borgemeester het boek van ontvangst en uitgaaf houden zal als van ouds.

art 2

De zelve drie schaarmeesters zullen in het algemeen acht slaan en toezicht hebben op alle zaken de gemeenten aangaande en in het byzonder op het beschaaren der gemeenten en ten dien einden alle jaaren in de maand april vergadering van de opgezetenen beleggen om als dan te delibreren en stemmen over het scharen van het vee en alle andere zaken der gemeente aangaande.

art 3

De drie schaarmeesters zullen alle jaren op St. Jan of een dag daarvoor op naar het vee op de gemeenten naarzien en ten dien einden voor af behoorlyk laten rondzeggen dat ieder op dien dag zyn vee moet aanwyzen op dat zy anders voor fout zullen aangemerkt worden.

art 4

Wanneer in het vervolg een zoon of dogter trouwen en by hun ouders blyven inwoonen zal er tezamen voor dat huishouden maar een schaar getrokken worde en zullen niet apart meer scharen voor dat zoodanige getrouwde een huishoude op zich zelve hebben en apart een huis bewoonen.

art 5

Desgelyks zulen geen ongetrouwden in het vervolg mogen mede scharen ten zy zoo als in het vorige artikel vermeld is een huis op zich zelve hebben en een apart huis bewoonen.

art 6

Niemand die in het vervolg van elders in Orthen zal koomen en aldaar alleenlyk een kamer of een gedeelte van een huis huuren zal mede op de gemeente mogen scharen naar dien zulks gelegenheid geeft dat veele minvermogenden in Orthen koomen.

art 7

Aan ieder der opgezetenen zal een vierde op zyn eigen schaar mogen aangeschreven worden waarvan betaald zal worden drie guldens doch men zal dezelven niet aan een ander mogen overgeven.

art 8

Men zal op de gemeenten van Orthen geen beesten of paarden mogen wyden dan die aan de opgezetenen van Orthen toebehooren.

art 9

Die drie schaarmeesters zullen ten kosten der gemeenten voor geen hooger som ins daggeld mogen laten werken dan voor zes guldens maar zullen al wat hooger zou loopen voor en onder de opgezetenen openbaarlyk moeten bestellen uitgezonderd ingeval van watersnood of wanneer anders by meerderheid van stemmen van de opgezetenen mogt worden goedgevonden.

art 10

De drie schaarmeesters zullen jaarlyks in de maand van mei aan de opgezetenen in een vergadering daar toe behoorlyk agt dagen te vooren by een geroepen als van ouds doen rekening bewys en reliqua van hunne administratie.

art 11

Doch zullen de zelfde schaarmeesters gehouden zyn die rekening een maand te vooren over te brengen in het collegie van heeren scheepenen om daar ofte van wegen den magistraat dezer hoofstad te worden geexamineerd en zulks op zoodanig salaris of jura als dar toe by gevolg bepaald worden zullen.

art 12

De kosten der deser zaken gerezen en nog ryzen zoo van practizyns als by de magistraat en zoo die door voorzeiden Willem en Martienus Jonkergouw als die door L. Hagelaar cum suis gemaakt zyn of nog gemaakt moeten worden, zullen in dit singulier geval en zonder compensatie voor het vervolg van gemeentensswegen betaald en in rekening van de schaarmeesters voor uitgave gebragd en gelden mogen worden.

art 13

De schaarmeesters in gebreken blyvende om aan een of ander poinct hier voor vastgesteld te voldoen zullen voor iedere contraventie verbeuren een boeten van zes guldens een derde voor de heere officier, een derde voor de armbus van het stadhuis en een derde voor den aanbrenger.

art 14

De magistraat reserveert aan zich om dit reglement naar tyds omstandigheden te altereeren en te amplieeren zoodanig als zal bevinden te behooren.

Aldus na voorgaande communicatie aan den heere officier gearresteerd by heeren scheepenen, gezworen en raden dezer hoofstad s Bosch

Bron: SA Den Bosch Archief van de schaarmeesters van Orthen 9 25-6-1794

 

8. Ordonnantie inzake het schaargeld en het voldoen daarvan (Orthen 1802)

Door behoorlyke convocatien aan nabeuren gedaan over zaaken het dorp conserneerende zoo is eerst en voor al door de grootste meerderheyd van nabeure besloten.

Ten eersten dat ider nabeur voor het schaare van de gemeente zal betale 1.10.- het welk door den borgemeester daags te voore zal opgehaalt worde den voorgemelden daalder per schaar moet betaalt worden zal blyven stant houden tot ultimo 1814

Ten twede dat voortaan den nieuwe borgemeester een lyst zal houden van alle dorpslaste als mede de kerkmeesters van het kerkengeld ende welke al haar dorpslasten niet betaalt hebbe voor het schaare den eersgemelt? borgermeester het schaare van zodanige mag en moet beletten.

Op huyden den 29 mey 1802 is gedelibeert en van nabeure goedgevonde en verstaan zig met voornstaande te conformeere en hebbe de zelve ten blyke van dit deese eygenhandig onderteekend.

Bron: SA Den Bosch Archief van de schaarmeesters van Orthen 1 f 18v 29-11-1802

 

9. Ordonnantie inzake het verhuren van kamers of huizen aan niet ingezetenen (Orthen 1803)

Op huyden den 1 januari 1803 door alle de nabeuren geresolveert en goedgevonden om voortaan door de geen van de ondergetekenden geen kamers of huisingen mogen verhuurt worden aan vreemdelingen op verbeurde van haar schaargemeente ten zy van knegt of meyd in Orte wonende of wel een van twe inboorlinge zyn.

Bron: SA Den Bosch Archief van de schaarmeesters van Orthen 1 f 20 1-1-1803

 

 

10. Schutreglement van Orthen (1803)

Extract uit het register der resolutien van het gemeente bestuur der stad Den Bosch

Woensdag den 21e augustus 1803

Bij resumptie gedelibreerd zijnde op het in dato 31 julij ll door de gecombineerde commissies tot den straatweg en commercie uitgebragt en tot heeden in advies gehoudene rapport onder de notulen van den 31 julij voornoemt gementioneerd is besloten zich daar mede daar bij geadviseerde te conformeeren en tot dien te besluiten omme met abrogatie van 't schut reglement van den 23 april 1788 op het weiden en schutten der beesten onder Orthen in 't vrijdom der stad te arresteeren zoo als hetzelve in voegen na volgende gearresteerd word bij deze.

Reglement op het weijden en schutten van beesten onder Orthen in het vrijdom deser stadt.

Art 1

Niemand zal eenige paarden, rundbeesten of ander vee hoe ook genaamd mogen laaten loopen op een anders land of de kanten van het zelve daar mede afweiden ten zij de hoeder van het vee voorzien zij met een schriftelijk consent van den eigenaar of gebruiker van het land of in praesentie van den zelven.
Ook zal over de stegen, wegen en het land dat binnen de banhekkens legt geen vee mogen gedreeven worden ten zij de hoeder het zelve aan een touw is leidende.

Art 2

Niemand zal zijne varkens mogen laaten loopen op dijken, wegen, stegen of gemeenten ten zij dezelve behoorlijk geringd zijn noch ook eenige stieren met kleine jongens laten drijven, maar zal een iegelijk zorg hebben te dragen dat geen stier op eenige wegen of straaten gevonden worden, dan met eenen drijver die in staat zij den zelven in bedwang te houden en voor al te verhoeden dat dezelve in geene weide alwaar koebeesten grasen geraake, alles op peene hier na gestatueerd.

Art 3

En zullen de eigenaars van het zelve vee het geene contrarie den voorgemelde articulen bij dag bevonden zal worden en geschut zal zijn voor een stuks vee, hetzij paard of rundbeest of varken verbeuren zeven en een halve stuivers en zoo en twee stuks vee is van denzelfden eigenaar vijftien stuivers maar zoo er meerder vee van den zelfden persoon te gelijker tijd mogte geschut zijn, zal er echter niet meer dan vijftien stuivers moogen genoomen worden, doch voor een stier alleen zal ieder reis betaald worden vijftien stuivers, blijvende al mede voor den schutter de sluiting en ontsluiting te zaamen ieder reis bepaald op twee stuivers door elken eigenaar van het geschutte vee te betalen.

Art 4

Zoo waneer eenig vee bevonden word aan de dijken wegen of stegen de percten te schellen of het lof te bederven in de houtgewassen zal het den dijkgeslaagden of eigenaar der houtgewassen of wie het ook zijn moge vrijstaan zodaanig vee in de schutskooi te brengen en daar voor genieten tien stuivers per stuk door den eigenaar van 't zelfde vee te betaalen, blijvende het sluitgeld als voor mede bepaald.

Art 5

Indien er varkens mogten geschut worden die niet geringd zijn, zal den eigenaar derzelve voor ieder ongeringd varken moeten betaalen zeven stuivers en eenen halve boven het voorn. schut sluitgeld, welke penningen zullen genoten worden door den algemeenen armen van het vrydom waar onder de schutting geschied en waar voor de schutter, die gemachtigd is de sluiting en ontsluiting te doen, verantwoordelyk zal zyn. Ook zal de schutter alle maanden verslag doen aan de armmeesteren hoe veele ongeringde varkens in de schutskooy zyn geweest en de voorn. penningen voor den armen aan haar ter hand stellen.

Art 6

Wanneer het mogt gebeuren dat een varken met haar jongen langs de straaten, wegen, dyken of gemeenten loopen op een anders landen bevonden wierd en vervolgens geschut, zal de eigenaar der voors. varkens moeten betaalen vyftien stuivers, doch de ouden niet gerengt zynde een en twintig stuivers en by aldien de jonge varkens dertien weeken oud zyn en niet na behoiren geringd waren zal voor ieder der zelver moeten betaald worden zeven stuivers en eenen halve, ten behoeve van de armen voorn. boven en behalven het swchut en sluitgeld, zoo als in art. 5 gezegt is.

Art 7

En of het gebeurde dat de eigenaars van voors. varkens zoude willen voorgeeven, dat dezelve geen dertien weeken oud zyn en den schutter zoude oordeele van ja, zo zal deze op zyne verantwoordelyheid voorn. varkens niet los mogen laten, maar zal onmiddelyk twee geloofwaardige getuigen van den eigenaar derzelve vorderen, welke zulks onder presentatie van eede zullen moeten bekragtigen, zullende de getuigens hier voor niets kunnen of mogen declareeren, wanneer het gezegde van den eigenaar der voors varkens zal bevonden worden met de waarheid overeenkomstig te zyn, doch zoo door de getuigens mogt verklaard worden, dat de schutter wel geoordeelt had, zal de eigenaar der voors. varkens moeten betaalen tien stuivers per stuk ten behoeve van den voors. armen in plaats van zeven en eenen halven stuivers, zullende dezelve nog daar en boven aan ieder getuigen moeten betaalen een daggeld van twaalff stuivers en indien den eigenaar van het geschutte vee met eene praesentatie van eeden niet zoude te vreeden zyn, maar eene legaale aflegging van den eed van den getuigens zoude vorderen, zal aan den geene die den eed afneemt twaalff stuivers en twaalff stuivers aan de leeden van het gemeentebestuur die daar by adsisteeren doorden eigenaar van de geschutte varkens moeten betaald worden buiten en behalve den verdere kosten daaromme te doen.

Art 8

Ook zullen geenen varkens op de verhuurde straaten stegen of wegen of eigen landerijen mogen ter weide gebragt worden, dan met eenen bekwaamen hoeder of toeziender, welke zal zorg hebben te dragen dat voors. varkens een ander op geenerly wijze schaade doen, zullende wanneer des contrarie bevonden word de schutter de zelve in de schutskooi moeten haalen met vrijlating almede aan den eigenaar of gebruiker van het land waar op het vee gevonden word, om ze zelfs te mogen schutten, zullende in 't voornoemde geval de eigenaar van de varkens moeten betaalen zes guldens de eene helft aan de armen en de andere helft aan de geenen die de schutting doet.

Art 9

Niemand wie hij ook zijn moge zal zig hebben te verstouten zijne schaapen te laaten weiden anders dan op de heijden, op zijn eigen land of op hetgeen hij in huur gebruikt, edoch zullen de schaapen mogen geweid worden op de graazen of gemeente van den eersten october tot halv maart zonder langer, wordende hiermede ook verboden dat niemand, op wat tijd van 't jaar 't ook zoude mogen wezen, zijne schaapen zal mogen weiden op een anders land ten waare zulks geschiede met voorkennis en schriftelijk consent of in presentie van den eigenaar of gebruiker zullende de herder met de schaapen op een andere land bevonden wordende en de eigenaar of gebruiker van t selve land daar bij niet present zijnde, het voors. schriftelijk consent aanstonds moeten vertoonen of anderzints vervallen in de boete van drie stuivers voor elk schaap en zoo er geen hoeder bij present mogt zijn, zal de eigenaar van de schaapen alsdan voor ieder schaap verbeuren zes stuivers.

Art 10

En wordt mede aan een ieder strictelijk verboden met schaapen te koomen binnen de schouw of banhekkens ten waare dat in de voortijd iemand zijn koorn eens wilde laaten afweiden gelijk wel gebruikelijk is en zal ook niemand met schaapen op een anders land mogen komen om het koorn in voegen voors. af te weiden, tenzij als boven de eigenaar of gebruiker van het land daartoe schriftelijk consent mogt hebben gegeeven of daarbij zelfs present mogte zijn.

Art 11

Het zal op den tijd wanneer de schaapen gewasschen worden gepermitteerd zijn de zelve zoo lang op de gemeente en niet verder te laaten loopen totdat zij wederom droog zijn, doch anders niet.

Art 12

Indien bij nagt, dat is een uur na zonnenondergang tot een uur voor zonnenopgang, eenig vee op een anders land 't zij hij er eigenaar of huurder van is, bevonden en vervolgens geschut word, zal de eigenaar van 't vee het dubbelt der voors. boetens, schut en sluitgeld gelijk die van art. 4 tot art. 8 bepaald zijn, moeten betaalen.

Art 13

In geval eenig vee dat men wilde schutten door den eigenaar of herder van het zelve mogt worden ontjagen, zal niettemin de voors. boete betaald moeten worden, mits van den contraventie consteere bij verklaaring op den eed van den schutter of een ander in eed staande persoon, die de schutting zal hebben gedaan of indien die door een ander zal zijn gedaan, onder presentatie van eede of des noods bij beëedigde verklaaring van twee geloofwaardige getuigen op den zelfden voet en onder de zelfde voorwarden als in art 7 omtrent het doen van den eed gezegt word.

Art 14

Voorts zal hij schutter indien den eigenaar huurder of andere bezitter van voors. beest of beesten aan hem kenbaar zijn gehouden wesen denselven daar van ten eersten kennis te geven met requisitie om hetzelve geschutte vee zonder uitstel te komen lossen.

Art 15

Het geschutte vee binnen drie maal 24 uuren niet gelost zijnde zal hetzelve na gedaane omroeping door den vendumeester of pagter van den ouden kleeraccijns worden verkogt en de penningen daarvan provenierende overhandigt worden aan den penningmeester van den polder indien de schutting is in derselver is geschied en anders aan den heere politierentmeester deer stad, die daar uit zullen betaalen het schutgeld en verdere kosten als mede de schaade door het verkogte vee aan den eigenaar of gebruiker van het land veroorzaakt en het overige onder zig houden ten einde aan den eigenaar indien die zig nog mogte opdoen te restitueren of anders in der zelver eerste te doene rekening te verantwoorden in beide gevallen echter met aftrek van 5 percent voor administratieloon der volle kooppenningen, daar echter wanneer hetzelve vee verhoogt werdende en het provenue daarvan voor de boeten en gereezene kosten niet voldoende zoude zijn, zoo zullen de goederen van den eigenaar van het vee zoo roerende als onroerende daar voor aansprekelijk zijn.

Art 16

Een ieder welke eenig vee zoude willen doen grazen of weyden op zodaanig land het geene onder het geschut der vesting gelegen legt ofte wel binnen dat bereik van dezelve alwaar volgens s lands wetten geene graving van slooten mag plaats hebben, zal verpligt en gehouden zijn om zoodaanig land alvoorens te moeten heymten met bekwaame en voldoende tuinen ten genoege van de daar bij belang hebbende en ten einde daar door werd voorgekoomen dat aan het naast of bijgelegen land geene schaade kan werden toegebragt daar voorts dat land onder het vrijdom der stad gelegen, alwaar sloten mogen gegraaven worden dezelven tusschen twee onderscheidene geerfdens of de gemeente zullen moeten zijn ter diepte van vier voeten en ter breedte van vier voeten onder en acht voeten boven waar van als dan ieder geerfde de helft moet graven.

Art 17

Niemand zal zich mogen verstouten een anders heimselen, tuinen, wallen of sloten af te breeken te beschadigen open te graven of te vullen op de boete van achtien guldens en correctie deswegens.

Art 18

De geerfden in meerdere kampen lands zoo als bij het slot van art 15 bepaalt is zullen gehouden zijn het zamen te graven zoo wel met de binnenste als buitenste geerfden, naar proportie der mergentalen die zij in zodaanige kampen zijn hebbende.

Art 19

Een ieder heeft de vrijheid om zijn land hetgeene zodaanig geleegen legt als bij art 15 is bepaalt af te graaven op zijn eigen erff maar zal als dan verplicht zijn om eenen halve voet met het bovenste spit van des naastgeleegen land af te blijven om bij laater tijd den sloot behoorlijk te kunnen opgraven zonder den naastgeërfden eenige schaade te doen. Ook zal er door die geene die zoude willen graven bevoorens kennis moeten gegeeven worden aan den naastgelegen geërfden, die wanneer hij genegen mogt zijn om mede te graven daar in niet zal mogen verhindert worden, doch zulks niet verkiezende zal de geene welke genegen is te graven voor af de erfmeeting ten zijnen kosten door deskundigen laaten doen ter presentie van eene commissie uit het gemeentebestuur welk een declaratoir zal geeven van de gedaane afmeeting in hunne presentie gelijk meede de naastgelege geërfden zal renuncieeren van alle aanspraak op voors. sloot mits die geene die den sloot heeft laaten leggen, gehouden zal zijn ten alle tijde zijne sloot behoorlijk heimbaar te houden, waar voor aan ieder lid der commissie door den geene die de meeting heeft laaten doen, betaalt zal worden twaalf stuivers en aan den secretaris voor het schreiven van het declaratoir vier en twintig stuivers, behalve het zegel.

Art 20

Wanneer twee onderscheidene geërfden elkander niet verstaan om eenen sloot van ouds her tusschen hunne landerijen gelegen en niet heimbaar zijnde op te graaven, zoo zal de willige zijnen sloot ter diepte van vier ter breedte onder van twee en boven van vier voeten graaven en zoo gegraven zijnde en de naast gelegen geërfde of geërfden niet tegengravende zoo zal hij dezelve gerechtelijk bij monde aanzegging laten doen om ter zelfden diepte en breedte tegen te graven doch indien de aard van de grond de voors. diepte en breedte niet zoude gedoogen zal men hier in eenige vermindering mogen maaken waar omtrent het gemeente bestuur ten alle tijde zich de macht reserveerd. En zo de sloot niet behoorlijk op zijn diepte en breedte tegen gegraven word, zoo zal men zich kunnen vervoegen aan het gemeente bestuur voornoemd, welke eene commissie van twee leeden uit haar midden zal benoemen om de sloot waarover de questie is te inspecteren en dien niet na behooren gegraven vindende zal voornoemde commissie mede gerechtelijke aansegging bij monde laaten doen om den sloot behoorlijk en op de wijze als de eerste graver gedaan heeft op te graven en daar aan niet voldaan werdende zal die sloot binnen den tijd van vier en twintig uuren door het gemeente bestuur ten kosten van den onwillige geërfden worden aanbesteed en zullende als mede de commissarissen uit het gemeentebestuur voornoemd voor de gedaane inspectie genieten vierenwtintig stuivers welke door de onwillige zullen moeten betaalt werden.

Art 21

Ten einde een ieder en wel speciaal de ingezetenen van het vrijdom dezer stad zekerheid hebben dat geschutte vee eene secuure en zeekere bewaaring zal hebben, zoo zal door het gemeente bestuur dezer stad op eene convenable plaats binnen de zelve werden geplaatst of gesteld eene bekwaame schutskooy om aldaar het vee het welk onder het vrijdom dezer gemelde stad geschut werd en alwaar geene schutskoijen gevonden werden, te plaatsen.

Art 22

De boetens bij dit reglement vastgesteld zullen komen in zoo verre namentlijk als daar omtrent bij vorige art. niet reeds bijzonder voorzien of beschikt is geworden, de eene helft voor de schout civiel dezer stad en de andere helft voor of ten behoeve van den algemeenen armen van het vrijdom, waaronder de schutting geschied of wel voor de aanbrenger.

Art 23

En op dat dit reglement exactelijk worden nagekoomen en niemand daar van ignorantie zoude kunnen voorwenden, zal het zelve binnen deze stad worden gepubliceerd en geaffigeerd als meede werde geaffigeerd op de geschikste plaatzen in het vrijdom dezer stad waar voor hetzelve verbindend is.

Art 24

En zal al het gestatueerde bij dit reglement plaats hebben voor zoo verre niet reeds voor sommige polders of districten in het vrijdom andere orders of reglementen zijn beraamd als welken bij deze worden gelaaten in hun geheel.

Art 25

Laatstelijk reserveert het gemeente bestuur aan zich de macht om dit reglement zodaanig te kunnen amplieeren en altereeren als hetzelve na tijds omstandigheeden zal oordeelen te behooren.

Aldus gearresteerd bij het gemeentebestuur der stad Den Bosch op heden den 21 augustus 1805

Bron: SA Den Bosch Archief Schaarmeesters van Orthen 10 1803, aangevuld met AA Den Bosch 1494-1815 nr 796

 

 

11. Reglement voor het scharen. Orthen 1806

Extract uit het register der resolutien van het gemeentebestuur der Stad 's Hertogenbosch

Woensdag den 20 augustus 1806

Nader en bij resumptie gedelibreerd zijnde op het in date 13 dezer door de commissie tot stads finantiën uitgebragt en tot heden doorgelegen hebbend rapport. Is besloten zich daarmede te conformeren en tot dien het door schaarmeesteren van Orthen bij derzelver request in dato 4 junij jl verzogte en overgelegde reglement op het schaaren van 't vee op de gemeente van 't vrijdom Orthen te approbeeren en te arresteeren zoo als het zelve geapprobeerd en gearresteerd wordt gelijk het zelve alhier is volgende.

Reglement op het schaaren van het vee op de gemeente van het vrijdom Orthen

Art 1

Ieder huis door een huishouden bewoond zal bij het schaaren worden erkend en een schaar op de gemeente worden toegestaan.

Art 2

Ingeval een huis door meer dan een huishouden wordt bewoond zal aan het zelve huis bij het schaaren der gemeente voortaan maar voor een huishouden worden aangemerkt en een schaar zonder meer toegwezen, ten zij onder de bijwoonders een huishouden wordt bevonden waarvan man en vrouw beide onder het vrijdom zijn geboren, welke uit hoofde haarer geboorte in het schaaren voor een bijzonder huishouden zullen worden erkent.

Art 3

Alle huishoudens van elders zich ter woon in kamers of gedeeltens van huizen binnen dit vrijdom zich nederzettende zullen geen recht op aanspraak op de gemeente hebben of in het schaaren worden erkent.

Art 4

Echter zijn hiervan uitgeslooten zoodanige huishoudens van elders binnen het vrijdom gekomen welke bij het arresteren van dit reglement in het zelve zijn wonende bevonden en in vorige jaaren bij het schaaren als inwoonders zijn erkent geworden, welke dit voorrecht zullen behouden tot dat zij het vrijdom metterwoon komen te verlaten ofte aflijvig worden.

Art 5

Alle zoodanige huizen welke door twee bijzondere gehuwde huishoudens worden bewoond en waar van ieder de geregte helft ten voorn. huis en eigendom is competeerende zullen bij het schaaren voor twee bijzondere huizen worden erkent.

Art 6

Alle zoodanige huizen welke door dienstboden worden opgehouden en waar van de meesters en meesteressen buiten het vrijdom zijn wonende zullen bij het schaaren der gemeente als een huis worden beschouwd.

Art 7

In gevalle de ouders in een huis komen te sterven en de kinderen het huishouden blijven aanhouden zullen zij bij het schaaren van de gemeente erkent worden.

Art 8

Een huis door een weduwnaar ofte weduwe bewoond ende haar behuwde kinderen ter inwooning bij haar nemende, zal bij het schaaren maar voor een huishouden worden erkent.

Aldus geapprobeerd en gearresteerd bij het gemeente bestuur der stad Hertogenbosch op heden den 20 augustus 1806.

En zal hier van extract aan den supplianten worden uitgereikt om denselve te strekken tot informatie zonder resumtie.

Bron: SA Den Bosch, Archief Schaarmeesters van Orthen 11

 

 

12. Ordonnantie inzake het onderhoud van de dorpsdyk (Orthen 1817)

Op den 12 october 1817 is met meerderheid van stemmen besloten dat den gantsche dorpsdyk in loten zal moete worden gemaakt door ieder nabuer dewelke schaargemeente trekkende is en wel in dier voege als hem van wege schaarmeesters van Orthen zal worden aangezegd, mits nog dat ieder die nalatig blyft zyn bestemd vak te maken, op zyne kosten door schaarmeesters publiek zal worden besteed en aan syne schaargemeente zal worden gekort.

Bron: SA Den Bosch Archief van de schaarmeesters van Orthen 1 f 30v 12-10-1817

 

 

13. Ordonnantie inzake de hoogte en het betalen van het schaargeld (Orthen 1822)

Op den 25 april 1822 is met goetkeuren van naburen goetgevonden om vyf gulden schaargelt op de schaar te zetten waarvan by het schare betaalt worden 3 gulden en sintian twee gulden en die schare die sintjan niet betale dat men het op die zal verhale op die de schaer weide

Bron: SA Den Bosch Archief van de schaarmeesters van Orthen 1 f 34 25-4-1822

 

 

14. Schut- en schouwreglement voor het vrijdom Othen jurisdictie der stad 's Hertogenbosch (1842)

Artikel 1

Het zal aan niemand vrijstaan om eenige paarden, runderen of ander vee, hoe ook genaamd te laten loopen of hoeden op het 1and van anderen noch de kanten van hetzelve daarmede te laten afweiden, ten zij de hoeder van het vee in dit geval voorzien zij van een schriftelijk consent van den eigenaar of gebruiker van het land. Zoo bevonden mogt worden dat hieraan niet voldaan zij kan dat vee geschut en het hierna bepaalde schutgeld daarop gesteld worden, onverminderd de policiestraffen, welke de overtreders ten deze mogten hebben geincurreerd.

Art 2

Niemand zal op eenig tijdstip van het jaar eenige varkens mogen laten los loopen, maar zal een ieder ten stiptste gehouden zijn om indien het gebruik der open lucht tot gezondheid der varkens noodig mogte worden geoordeeld, dezelve in goed getuinde kooijen optesluiten of aan behoorlijke touwen vasttezetten, en wel zoodanig, dat anderen hierdoor geen last kunnen hebben of hierdoor eenig nadeel kan worden toegebragt, zoo iemand zich, niettegenstaande dit verbod, mogt veroorloven zijn varken of zijne varkens te laten los loopen, zal het aan ieder vrijstaan, om hetzelve of dezelve te schutten en het hierna te bepalen schutgeld daarop te stellen.

Art 3

Aan niemand is toegestaan om schapen of geiten te weiden, dan alleen en uitsluitend op zijn eigen land of op datgene hetwelk hij door pacht of huur in gebruik heeft doch zal hij ten allen tijde en in allen geval moeten zorgen, dat de schapen of geiten geen nadeel aan anderen kunnen toebrengen.
Zoo aan dit bepaalde door de eigenaars van schapen of geiten niet mogt worden voldaan en de schapen of geiten op het land of op het eigendom van anderen mogten bevonden worden te weiden of te loopen, zal het den eigenaar of vruchtgebruiker van dat land vrij staan de schapen of geiten dadelijk naar de schutskooi te brengen en op ieder schaap of op iedere geit voor schutgeld te stellen 15 cents onverminderd het schutgeld, hierna te bepalen.

Bepalingen van het gewoon schut- en sluitgeld in het algemeen

Art 4

Voor een rund, paard of varken welke bij den dag geschut worden, eens...... f » - 4o. Van twee of meer stuk vee, aan denzelven eigenaar toebehoorende ............... » - 8o. Indien de schutting geschied in de nacht, waardoor moet worden verstaan
een uur voor den opgang der zon en een uur naden ondergang derzelve,
zal in elk geval het schutgeld het dubbel bedragen.....memorie.
Alles onverminderd het sluitgeld, hetwelk door iederen eigenaar
van geschut vee zal moeten worden betaald en hetwelk wordt
bepaald voor ieder geval van schutting, op eene somme van.......................... f »- 10.

Art 5

Indien er ongeringde varkens mogten worden geschut, zal de eigenaar
dier varkens boven het hierboven bepaalde schutgeld, voor ieder varken nog extra moeten betalen ..................................................... » - 40.

Art 6

Zoo er eenig vee, het zij paarden, runderen, varkens, schapen of geiten mogten bevonden worden de aan de dijken, wegen, stegen of op andere plaatsen staande houtgewassen, door het schillen der peuten, het lot of anderzins te bederven, zal het den dijkgeslaagden of eenigen anderen eigenaar vrij staan, zondanig vee in de schutstooi te brengen en aan schutgeld daarop te stellen 50 Cents op ieder stuk, welk schutgeld door den eigenaar van dat vee zal moeten worden betaald, onverminderd het schutgeld hiervoren bepaald.

Art 7

Onverminderd het schut- en sluitgeld, mitsgaders de straffen bij de eene of speciale wetten bedreigd, zal de schade door het geschutte vee veroorzaakt, op de gewone wijze, voor den burgerlijken regter tegen den eigenaar van het geschutte vee kunnen worden verhaald.

Art 8

Om alle onregtvaardige of verkeerde schuttingen van vee voortekomen, zullen de schuttingen moeten geschieden door een daartoe door stadsregering aangesteld en beëedigd persoon of door den eigenaar of gebruiker van het land waarvan de schutting geschied.
In het laatste geval moeten twee geloofwaardige getuigen constateren, dat het geschutte vee werkelijk op het bedoelde land gevonden is.

Art 9

De gewone schutgelden in dit reglement bepaald, zullen verstrekken ten voordeele van dengenen welke de schutting verrigt en de sluitgelden van dengenen, alwaar de sleutel der gemeentes schutskooi in bewaring is gesteld, dewelke verpligt zal zijn de sluiting en ontsluiting der genoemde schutskooi daarvoor te bewerkstelligen, zullende de verdere boeten welke bij de artikelen van dit reglement niet speciaal zijn bepaald, ten voordeele van stadskasse verstrekken.

Art 10

Wanneer het in geval van schutting mogt voorkomen, dat de eigenaar, hoeder of herder van vee, hetzelve wilde ontjagen of met geweld wilde ontnemen, zal evenwel door den eigenaar van dat vee de gewone schutgelden moeten worden betaald en daarenboven nog voor ieder stuk vee in de boete van eenen gulden vervallen, mits de vermeende schutting naar behooren en ingevolge het gestatueerde in art. 8 van dit reglement is geschied.

Art 11

Indien het geschutte vee binnen den tijd van tweemaal vierentwintig uren niet mogt zijngelost, zullen schaarmeesteren van Orthen hetzelve voor veertien dagen (per dag te berekenen) in den kost aanbesteden, waarvan dadelijk annonce in het dagblad zal worden gedaan.
Na verloop van dien tijd zullen schaarmeesteren, indien zich geen eigenaar mogt hebben opgedaan, hetzelve vee publiek laten verkoopen en uit het provenu daarvan dadelijk alle de daarop gerezene kosten voldoen. Zullende de nog overige gelden blijven berusten in handen van schaarmeesteren ten einde den eigenaar, indien hij zich binnen zes maanden na den publieken verkoop nog opdoet ter hand te stellen, doch na verloop van dien tijd zullen de uit het provenu van voornoemden verkoop overgeschotene gelden verblijven ten voordeele van stads kasse.

Art 12

Degenen welke eenig vee zouden willen graazen of weiden op zoodanig land, hetwelk onder het geschut der vesting 's Bosch of wel binnen bereik van hetzelve gelegen is, alwaar volgens 's rijks wetten geene graving van slooten mag plaats hebben, za1 de eigenaar of gebruiker van zoodanig land verpligt of gehouden zijn, alvorens het te grazen of te weiden, ten genoege van de daarbij belanghebbenden, hetzelve met bekwame en behoorlijke tuinen of sparren afteheinen, ten einde hierdoor worde voorgekomen, dat aan het naastbij gelegene land geene schade kan worden toegebragt.
Daar waar verder slooten tusschen twee onderscheidene geërfdens in het land onder het vrijdom der stad gelegen, mogen gegraven worden, zullen dezelve moeten zijn ter diepte van 1 el 2 palmen en gelijke breedte van onderen, alsmede van 2 ellen 4 palmen boven gronds, waarvan ieder eigenaar of geërfde de helft zal moeten graven, - zullende de geërfdens, welke hunne landerijen aan de gemeenteseigendommen zijn grenzende of langs stegen, dijken en tusschen huizen zijn liggende den geheelen sloot op de hiervoor bepaalde breedte en diepte alleen moeten graven en onderhouden.
Daar alwaar niet kan gegraven worden, zullen meergemelde geërfdens of eigenaars behoorlijke tuinen of afsluitingen (voor hunne eigen rekening) moeten daarstellen en als van ouds af het gebruik is geweest, waarover ten minste eens jaars eene algemeene schouw sal worden gevoerd.

Art 13

Zoo er na het voeren dezer schouw mogt worden bevonden dat de heiningen door kwaadwilligheid waren afgebroken, door beesten vernield of om andere redenen niet meer heinbaar waren, zullen schaarmeesteren aan den eigenaar of lasthebbende hiervan kennis geven, welke alsdan verpligt is, die gebreken binnen drie uren te herstellen of in orde te brengen. Zoo hieraan niet mogt worden voldaan, zal het schaarmeesteren vrij staan bij vorm van noodschouw dezelve te besteden of zoo er zich geene aannemers mogten opdoen, deselve in daggelden te laten maken, zullende al deze kosten komen voor rekening van de gebrekigen.

Art 14

Niemand zal zijne heiningen mogen afbreken voor of op den 15 November van elk volgend jaar, ten zij door overstroomingen van water of andere onvoorziene toevallen, waarvan in allen geval tijdig genoeg door schaarmeesteren, aan geërfdens zal kennis gegeven worden, - alle geërfdens, welke voor den bij deze bepaalden tijd hunne heiningen mogten afbreken, zullen vervallen in eene boete van drie gulden en op welke manier de heiningen dan ook mogten zijn weggeraakt, zal de eigenaar verpligt zijn dezelve dadelijk te doen herstellen, in geval hieraan niet mogt worden voldaan, zullen schaarmeesteren kunnen handelen zoo als in. het vorige artikel is vermeld en zal het na voornoemden tijd niemand meer vrij staan om eenig vee los te laten loopen. Zoo aan dit bepaalde niet worde voldaan, zal het een ieder geoor1oofd zijn om met zoodanig vee te handelen als in art. 1 is voorgeschreven.

Art 15

Zoo wel de binnenste als buitenste geërfdens in meerdere kampen lands gelegen, zullen gehouden zijn de slooten te zamen te graven en zulks naar evenredigheid der morgentalen, welke ieder hunner in zoodanige kampen toebehooren.

Art 16

Ieder eigenaar of geërfde heeft de vrijheid om het hem in eigendom toebehoorende land zoo als in het vorige artikel is vermeld op zijneigen erf aftegraven, doch zal alsdan gehouden zijn 1,5 palm met het bovenspit van het naastbij gelegen land afteblijven om bij lateren tijd de gelegenheid te hebben den sloot behoorlijk te kunnen opgraven zonder den naastbij grenzenden eigenaar of geërfden eenige schade toetebrengen.

Art 17

Ook zal door dengenen welke gaarne zoude willen graven aan den naastbij gelegen geërfde daarvan moeten worden kennis gegeven, die wanneer hij ook tot het graven mogte genegen zijn, hierin niet mag worden verhinderd, doch bij aldien hij zulks niet mogt verkiezen te doen, zal bij, welke tot het graven mogte genegen zijn, vooraf de afmeting van zijn eigendom ten zijnen koste door deskundigen in tegenwoordigheid van schaarmeesteren van Orthen moeten laten doen, welke alsdan voor de in hunne tegenwoordigheid gedane afmeting een declaratoir zullen afgeven, ten einde sulks tot verantwoording zal kunnen verstrekken.
Zullende mede de naastbij gelegen geërfde in dit geval alle aanspraak op dusdanigen gegravenen sloot verliezen, onder volstrekte bepaling echter, dat de graver van meergemelden sloot te allen tijde zal gehouden zijn denzelven behoorlijk heinbaar te maken.

Art 18

Wanneer twee onderscheidene geërfden elkanderen niet verstaan om eenen sloot van ouds af tusschen hunne landerijen gelegen en niet hehoorlijk heinbaar zijnde, optegraven, zal de willige zijnen halven sloot ter diepte van 1,20 Ned. el en ter breedte van 0,60 onder en boven 1,20 kunnen graven, doch bij aldien den aard van den grond niet mogt gedogen de voornoemde breedte en diepte te graven, zal hierin eene vermeerdering of vermindering van breedte en diepte kunnen worden gebragt, waarover schaarmeesteren meergenoemd zullen beslissen.

Art 19

Zoo den naast gelegen geërfde weigerachtig of onwillig mogt sijn om tegen te graven, zal dengenen welke gegraven heeft zich kunnen vervoegen aan schaarmeesteren, welke alsdan verpligt sullen zijn voornoemden sloot te komen inspecteren, denzelven niet voldoende vindende, zullen schaarmeesteren den onwillige geërfde behoorlijk geregtelijke aanzegging laten doen om dien sloot, op de wijze zoo als den eersten graver gegraven heeft, optegraven.
Ingeval de laatst bedoelde alsdan nog weigerend mogt blijven hieraan te voldoen, sullen meergemelde schaarmeesteren den meergemelden sloot binnen vierentwintig uren na de geregtelijke aanzegging publiek en voor alle man aanbesteden, zullende alsdan alle de daarop gerezen kosten komen voor rekening van den in dit geval onwilligen geërfde.

Bepalingen betrekkelijk het schouwen der heiningen

Art 20

Er za1 door of van wege de edel achtbare heeren burgemeester en wethouders der stad 's Hertogenbosch eene commissie worden benoemd, welke telken jaar eene algemeene schouw over alle heiningen en slooten langs de gemeentes eigendommen zal voeren, welke schouw tien dagen bevorens, aan de daarbij belanghebbenden in het vrijdom Orthen bijpublicatie zal worden bekend gemaakt.

Art 21

De te benoemen commissie, welke jaarlijks zal worden hernieuwd, heeft de bevoegdheid om, behalve de in bet vorig artikel genoemde algemeene schouw zoo vele herschouwen te voeren, als dezelve naar omstandigheden zal noodig oordeelen.

Art 22

Alle overtredingen op het stuk van afheinen en graven, zullen door voors. commissie bij procesverhaal worden geconstateerd, hetwelk door dezelve zal worden ingezonden aan de ambtenaren, belast met de vervolging van soortgelijke overtredingen.

Art 23

Het gebrekkig vak, heining of sloot zal dadelijk door de commissie voor rekening van den nalatigen worden aanbesteed, van welke aanbesteding almede procesverbaal zal worden gehouden, ten einde de uitgeloofde aanbestedingspenningen langs den gewonen weg van regten op den nalatigen eigenaar van zoodanig vak te verhalen.

Art 24

Elke overtreding geconstateerd in voege zoo als bij art. 22 bepaald is, zal worden gestraft met eene geldboete van vijfenzeventig centen.

Art 26

Opdat dit reglement ten stipste worde nagekomen en niemand daarvan onwetendheid mogte voorwenden, zal hetzelve in het vrijdom Orthen, jurisdictie der stad 's Hertogenbosch worden gepubliceerd en geaffigeerd, alsmede zal er een afschrift worden voorhanden gesteld in het huis van den bewaarder der sleutel van de gemeentes schutskooi, alsmede bij schaarmeesteren ten einde door de belanghebbenden te allen tijde inzage kan werden genomen.

Aldus gearresteerd bij den raad der stad 'sHertogenbosch, in de vergadering van den 21 April 1842

Bron:gedrukt (Den Bosch (Palier en zoon) 1842)

 

 

15. Reglement op het beheer der gemeente en andere landeryen de corporatie van Orthen, ook genaamd gemeene ingezetenen van het vrydom Orthen (jurisdictie s Hertogenbosch) behoorende (1849)

Art 1

Het bestuur zal bestaan, zoo als van ouds altyd gebruikelyk is geweest, uit drie personen, de welke de naam van schaarmeesters zullen dragen, waaronder één opperschaarmeester, zullende de opperschaarmeester het boek houden van ontvang en uitgaaf als vanouds.
Jaarlyks, by het doen der rekening zal een lid van het bestuur aftreden die telkens weder verkiesbaar is, zullende die aftreding by doen der eerste rekening by loting geregeld worden.
By buitengewone vacature zal dezelve op de wyze voorschreven vervuld worden voor den tyd dat het lid waar door de vacature ontstaan is, had moeten fungeren.

Art 2

Dezelve drie schaarmeesters zullen in het algemeen acht slaan en toezigt hebben op alle zaken de corporatie of de gemeene ingezetenen van Orthen aangaande en in het byzonder op het scharen der gemeente.
Zy zullen alle jaren in de maand april vergadering van de opgezetenen, stemhebbende nabuuren beleggen, om alsdan te delibereren en stemmen over het scharen van het vee en andere zaken de corporatie aangaande.

Art 3

De drie schaarmeesters dragen zorg dat het vreemd of ander tot het scharen niet geregtigd vee ter behoorlyker tyd worde geschut, zich gedragende aan het schut en schouwreglement voor het vrydom Orthen gearresteerd by het bestuur der stad s'Hertogenbosch met goedkeuring van gedeputeerde staten de dato 17 mei 1842.
Zy zullen ook alle jaren met st. Jan of één dag voor of na het vee op de gemeente naarzien, om te onderzoeken of hetzelve al of niet gebroken heeft, zullende alsdan ieder eigenaar zyn vee op de plaats moeten aanwyzen.
Die dag zal minstens daags te voren worden bekend gemaakt.

Art 4

Wanneer zoon of dochter trouwen en by hunne ouders of hunne ouders by hun inwonen, zal dat huishouden, als één huishouden worden beschouwd tot zoolang zoodanige getrouwden een huishouden op zichzelven hebben en afzonderlyk een huis of eene kamer mits een afzonderlyke uitgang naar buiten hebbende bewonen en voldaan hebben aan art. 7 van dit reglement.

Art 5

Desgelyks zullen geene ongetrouwden mogen mede scharen of als nabuur beschouwd worden, ten zy zoo als in het voorgaand artikel gemeld is een huishouden op zich zelven hebben en afzonderlyk een huis of een kamer met een afzonderlyke uitgang naar buiten bewonen.

Art 6

Zy die in het vervolg van elders in Orthen komen wonen of aldaar met der woon reeds gevestigd zyn, zullen eerst als nabuur worden beschouwd, nadat zy een jaar en zes weken hun nabuurgeld hebben betaald.
De in Orthen geboren meisjes of vrouwen huwende of gehuwd zynde met buitenlieden zyn nabuur en maken lid der corporatie uit zoodra het nabuurgeld zal zyn betaald.

Art 7

Niemand kan lid der corporatie uitmaken of als nabuur worden beschouwd, tenzy te Orthen geboren.
Het regt van nabuur wordt ook erlangd met betaling van vyf guldens ten behoeve van de corporatie, zoo als van ouds altyd gebruikelyk is geweest, mits niet in stryd met art vier, vyf e